Մարդու ուղեղը բազմաթիվ գաղտնիքներ է պարունակում, որոնց մասին մենք նույնիսկ չենք էլ կարող ենթադրել։ Ահա 10 հետաքրքիր հոգեբանական փաստեր, որոնք կօգնեն ավելի լավ հասկանալ, թե ինչպես է աշխատում մեր մտածողությունը։
1 Մեզ մոտ ի հայտ է գալիս «անուշադրության կուրություն»: Նայեք այս տեսանյութը։ Անհրաժեշտ է հաշվել գնդակի փոխանցումների քանակը, որոնք անում են սպիտակ շապիկով մարդիկ։ Մինչև կարդալը շարունակելը նախ դիտեք տեսանյութը։
Սա «անուշադրության կուրություն» կոչվող երևույթի օրինակ է։ Գաղափարը կայանում է նրանում, որ մենք հաճախ կույր ենք այն ամենի նկատմամբ, ինչ տեղի է ունենում բառացիորեն մեր քթի տակ, եթե մենք կենտրոնացած ենք մեկ այն խնդրի վրա։ Այս դեպքում գորիլայի կոստյումով մարդը մտնում է խաղացողների խմբի մեջ, կանգ առնում ու նորից գնում։ Խաղացողների փոխանցումների վրա կենտրոնացած՝ մենք չենք նկատում գորիլային։ Ավելին՝ նրանք, ովքեր նկատում են գորիլայի հայտնվելը, բաց են թողնում այլ մանրուքներ, ինչպես, օրինակ, վարագույրների գույնի փոփոխությունն ու աղջիկներից մեկի հեռանալն է։
2 Մենք դժվարությամբ ենք ընկալում կարմիրի և կապույտի համադրությունը: Չնայած այս գույներն օգտագործվում են շատ երկրների ազգային դրոշների վրա, այնուամենայնիվ, դրանց համադրությունը դժվարությամբ է ընկալվում մեր տեսողության կողմից, երբ դրանք միմյանց կողքի են դրված։
Սա կատարվում է «քրոմոստերեոպսիս» կոչվող երևույթի պատճառով, որը հանգեցնում է նրան, որ որոշ գույներ ավելի արտահայտիչ են դառնում, մյուսներն՝ «անհետանում»։ Սա գրգռում է ու հոգնեցնում աչքերը։ Ամենից շատ այս էֆեկտն առաջանում է կապույտի ու կարմիրի, ինչպես նաև կարմիրի ու կանաչի համադրությունից։
3 Մենք իրերն այնպես չենք ընկալում, ինչպես տեսնում ենք: Քեմբրիջի համալսարանի հետազոտությունների համաձայն՝ «Կաևրոր չէ, թե ինչ դասավրովածություն ուենն բառրեը, կարևրոն այն է, որ դարնց աջառին ու վեջրին տաեռրն իրնեց տեուղմ լիենն»։
Նույնիսկ, եթե մյուս տառերը խառնվեն, մենք, միևնույն է, կարող ենք կարդալ նախադասությունը։ Սա տեղի է ունենում, որովհետև մարդկային ուղեղը ոչ թե բոլոր տառերն է կարդում, այլ ամբողջական բառը։ Այն մշտապես տեղեկատվությունը վերարտադրում է մեր զգացողության օրգաններից, և այն, թե ինչպես ենք մենք ընկալում տեղեկատվությունը (այս դեպքում բառերը), որպես կանոն տարբերվում է նրանից, թե ինպես ենք մենք այն տեսնում (խառնած տառեր)։
4 Հաճույքները բավարարելը հետաձգելու կարողությունը ձևավորվում է մանկության հասակում: Անհապաղ հաճույքներին դիմադրելը ու դրանք բավարարելը հետաձգել կարողանալու կարողությունը ձևավորվում է վաղ մանկության տարիքում։ Մարդիկ, ովքեր վաղ տարիքից կարողանում են զսպել հաճույքների բավարարումը կամ հետաձգել այն, ավելի լավ են սովորում դպրոցում ու ավելի լավ են կարողանում հաղթահարել սթրեսն ու հիասթափությունը։
5 Մեր ժամանակի 30 տոկոսը ծախսում ենք երազանքներին տրվելու վրա: Սիրո՞ւմ եք թռչել ամպերում։ Հոգեբանների համաձայն՝ մենք բոլորս սիրում ենք երազանքներին տրվել մեր ունեցած ժամանակի առնվազն 30 տոկոսի դեպքում։ Մեզնից շատերն ավելի շատ են երազում, սակայն միշտ չէ, որ սա վատ է։ Հետազոտողները պնդում են, որ մարդիկ, ովքեր սիրում են երազել, որպես կանոն ավելի հնարամիտ են ու ավելի լավ են կարողանում հաղթահարել ամենատարբեր խնդիրները։
6 Սովորությունը ձևավորվում է միջինը 66 օրում: Որքան ավելի բարդ է վարքը, որը մենք ցանկանում ենք սովորություն դարձնել, այնքան ավելի շատ ժամանակ է մեզ անհրաժեշտ այն ամրապնդելու համար։ Նրանց, ովքեր ցանկանում են կանոնավոր մարզվելու սովորություն ձեռք բերել, 1,5 անգամ ավելի շատ ժամանակ է անհրաժեշտ, քան նրանց, ովքեր փորձում են ընթրիքին մրգեր ուտելու սովորթյուն ձեռք բերել։
Նույնիսկ եթե Դուք մեկ կամ երկու օր բաց եք թողնում, դա չի ազդում սովորությունը ձեռք բերելու վրա, սակայն իրար հետևից չափից շատ բաց թողնված օրերը կարող են դանդաղեցնել գորընթացը։
7 Մենք գերագնահատում ենք ապագա իրադարձությունների հանդեպ ունեցած մեր արձագանքը: Մենք այնքան էլ լավ չենք կանխատեսում ապագան։ Ավելի կոնկրետ ասած՝ մենք գերագնահատում ենք ապագա իրադարձությունների հանդեպ ունեցած մեր արձագանքն ու պատկերացումները՝ անկախ դրանց դրական կամ բացասական լինելուց։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ մարդիկ կարծում են, թե դրական իրադարձությունները, ինչպես, օրինակ, ամուսնությունը կամ խոշոր շահումն իրենց ավելի երջանիկ կդարձնի, քան իրականում տեղի է ունենում։ Նույն կերպ մենք կարծում ենք, որ բացասական իրադարձություններն, ինչպես, օրինակ, աշխատանքը կորցնելը կամ դժբախտ պատահարն է, մեզ մոտ ավելի շատ ընկճվածություն կառաջացնի, քան իրականում դա կարող է լինել։
8 Մենք մեղադրում ենք մեկ այլ մարդու և ոչ թե իրավիճակին (կամ իրավիճակին և ոչ թե ինքներս մեզ): Հիշեք այնպիսի դեպք, երբ Դուք սպասել եք հանդիպումից ուշացող մեկին։ Ամենայն հավանականությամբ, Դուք նրա ուշացումը բացատրել եք այդ մարդու անպատասխանատվությամբ ու անփութությամբ։ Հակառակ իրավիճակում Ձեր սեփական ուշացումը Դուք բացատրում եք արտաքին գործոններով, ինչպես, օրինակ, ճանապարհատրանսպորտային խցանումների առկայությամբ։
Հոգեբանության մեջ սա անվանում են «սոցիալական ընկալման հիմնարար սխալ», որը վերաբերում է մյուս մարդկանց վարքն անձի ներքին առանձնահատկությունների հիման վրա, իսկ սեփական վարքն՝ արտաքին գործոններով բացատրելուն («ես այլ ընտրություն չունեի», «բախտս չբերեց»)։ Ցավոք, նույնիսկ գիտակցելով մեր անարդար դատելու հակումը՝ մենք, միևնույն է, շարունակում ենք կրկնել այդ սխալը։
9 Ընկերների քանակությունը սահմանափակ է: Նույնիսկ եթե մենք կարող ենք հպարտանալ սոցիալական ցանցերում մեր ունեցած հազարավոր ընկերներով, իրականում մեր ընկերները շատ ավելի քիչ են։ Հոգեբաններն ու մարդաբանները պնդում են, որ մոտ կապերի քանակը, որը կարող է ունենալ մարդը, տատանվում է 50-150-ի սահմանում։
10 Մենք գիտենք՝ ինչպես անել այնպիսի բաներ, որոնք նախկինում երբեք չենք արել: Պատկերացրեք, որ նախկինում երբեք iPad չեք տեսել, սակայն այն նվիրել են Ձեզ ու առաջարկել գիրք կարդալ դրանով։ Դեռ մինչև Դուք կմիացնեք iPad-ն ու կսկսեք օգտագործել այն, Ձեր ուղեղում արդեն իսկ պատկերացումներ կլինեն այն մասին, թե ինչ տեսք կունենա գիրքն էկրանի վրա, թե ինչ գործառույթներից կարող եք օգտվել և թե ինչպես պետք է օգտվեք դրանցից։ Այլ կերպ ասած՝ Դուք ունեք պլանշետով գիրք կարդալու «մտավոր մոդելը», նույնիսկ եթե երբեք չեք արել դա նախկինում։ Ձեր «մտավոր մոդելը» կտարբերվի այն մոդելից, որն ունի այն մարդն, ով էլեկտրոնային գրքեր է կարդացել, և նրանից, ով ընդհանրապես տեղյակ չէ, թե ինչ է իրենից ներկայացնում iPad-ն ընդհանրապես։ Այս մոդելները հիմնվում են ոչ ամբողջական փաստերի, անցած փորձի ու ինտելեկտուալ պատկերացումների վրա։
